Układ pokarmowy – wszystko, co musisz wiedzieć

Zastanawiasz się, w jaki sposób to, co zjadasz, daje Ci energię do działania? Układ pokarmowy jest wyjątkowo złożony, odpowiada za przetwarzanie pożywienia w niezbędne składniki odżywcze oraz za wydalanie produktów przemiany materii. Jego działanie pozwala utrzymać organizm przy życiu i w dobrym zdrowiu. Co warto wiedzieć o układzie pokarmowym? Zapraszamy do lektury!

Z czego składa się układ pokarmowy?

Układ trawienny zbudowany jest m.in. z jamy ustnej, przełyku, żołądka, jelita cienkiego i grubego, a także trzustki, wątroby i pęcherzyka żółciowego. Każdy z tych organów odpowiada za inne zadania podczas procesu trawienia.

Jama ustna – to w niej zaczyna się pierwszy etap trawienia. Zęby i ruchy języka ułatwiają rozdrabnianie pokarmu, a enzymy zawarte w ślinie wstępnie rozkładają cukry znajdujące się w jedzeniu.

Przełyk – pełni on funkcję kanału, którym pożywienie dostaje się z jamy ustnej do żołądka. Przesuwanie pokarmu ułatwiają skurcze mięśni gładkich, określane jako ruchy perystaltyczne (występują one również w jelitach).

Żołądek – przypomina on duży worek zbudowany z mięśni. Dochodzi w nim do trawienia mechanicznego i enzymatycznego.

Jelito cienkie – dzieli się ono na kilka mniejszych fragmentów, jak dwunastnica, jelito czcze i kręte. Jelito cienkie osiąga ponad 6 m długości i odgrywa kluczową rolę w przyswajaniu składników pokarmowych.

Jelito grube – jego długość wynosi około 1,5 m, odpowiada przede wszystkim za formowanie niestrawionych resztek pokarmowych w kał. Jego najważniejsze odcinki to m.in. kątnica, okrężnica, esica. Jelito grube kończy się odbytem, przez który odpady są usuwane z organizmu.
Elementem szczątkowym jelita grubego jest wyrostek robaczkowy, nazywany również ślepą kiszką. Badacze nie są do końca pewni jego roli w ludzkim organizmie, mimo to stan zapalny wyrostka powoduje silny ból i wymaga szybkiej interwencji medycznej.

Trzustka – jej zadaniem jest produkcja enzymów trawiennych, które pomagają w rozkładaniu tłuszczów, białek i węglowodanów. Trzustka wytwarza także insulinę – hormon odpowiedzialny za regulację poziomi glukozy we krwi.

Wątroba – to największy gruczoł wewnętrzny. Wątroba pełni ponad 500 funkcji, jak np. produkcja żółci wspomagająca rozkład tłuszczów, przetwarzanie substancji pochodzących z pokarmów, detoksykacja organizmu, metabolizm hormonów, rozkład leków.

Pęcherzyk żółciowy – to niewielki narząd, w którym magazynowana jest żółć wytwarzana przez wątrobę.

Jak działa układ pokarmowy?

Proces trawienia składa się zarówno z mechanicznego, jak i chemicznego rozkładania pokarmów.

• W pierwszym kroku pożywienie jest rozdrabniane dzięki zębom i ruchom języka. W jamie ustnej zachodzi także początkowy etap trawienia cukrów, które znajdują się w jedzeniu, a to za sprawą enzymu o nazwie amylaza ślinowa.
• Po rozdrobnieniu pokarmu w jamie ustnej przesuwa się on do żołądka przez przełyk.
• W żołądku zachodzi dalsze mechaniczne rozdrabnianie pokarmu poprzez ruchy perystaltyczne mięśni, ma tu miejsce także trawienie chemiczne. Kwas solny dezynfekuje pokarm, zabijając większość bakterii, natomiast enzym o nazwie pepsyna rozkłada białka na mniejsze peptydy. Powstała w ten sposób masa pokarmowa stopniowo trafia do dwunastnicy – pierwszej części jelita cienkiego.
• W dwunastnicy do nadtrawionego pożywienia dodawane są soki trawienne produkowane przez trzustkę, w tym lipazy, amylazy i proteazy. Zadaniem enzymów jest dalszy rozkład tłuszczów, węglowodanów i białka. Natomiast żółć, dostarczana do dwunastnicy z wątroby przez pęcherzyk żółciowy, odpowiada za rozkład tłuszczów na mniejsze cząsteczki, co ułatwia ich trawienie.
• W kolejnych częściach jelita cienkiego dochodzi do przyswajania składników odżywczych. Miliony kosmków obecnych w jelitach zwiększa powierzchnię absorpcyjną i pozwala skutecznie wchłaniać witaminy, minerały, glukozę, aminokwasy oraz kwasy tłuszczowe.
• Niewykorzystane resztki pokarmu i substancje, które nie zostały wchłonięte w jelicie cienkim, trafiają do jelita grubego. Na tym etapie dochodzi do absorpcji wody i elektrolitów, a z pozostałych resztek formowany jest kał. 
• Stolec trafia następnie do odbytnicy – końcowego odcinka jelita grubego – i jest wydalany przez odbyt.

Choroby układu pokarmowego i ich objawy

Ze względu na mocno rozbudowaną strukturę i złożony sposób działania, choroby układu pokarmowego mogą dotyczyć zarówno jamy ustnej, przełyku, jak i zaburzeń w funkcjonowaniu jelit, trzustki lub wątroby. Do najczęściej diagnozowanych problemów należą: choroba refluksowa przełyku, choroby zapalne jelit (w tym choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego), grzybica układu pokarmowego, a także zespół jelita drażliwego. 

Jak wykryć choroby układu pokarmowego?

Objawy, które mogą wskazywać na problemy z układem trawiennym, to przede wszystkim:

• bóle brzucha, 
• nudności i wymioty,
• odbijanie po posiłkach,
• silne i bolesne wzdęcia,
• gazy,
• przewlekłe zaparcia lub biegunki, 
• zgaga, 
• niepokojące zmiany w stolcu, np. obecność krwi lub nieprawidłowa konsystencja,
• nagła utrata masy ciała, która nie wynika z ćwiczeń czy zmiany diety, 
• zmęczenie lub anemia.

Występowanie powyższych symptomów wymaga konsultacji lekarskiej oraz przeprowadzenia badań diagnostycznych. W badaniach krwi mogą być widoczne np. obniżone parametry żelaza czy potasu, co może wskazywać na problemy z wchłanianiem tych substancji. Inne metody to m.in. endoskopia (badanie wnętrza górnego odcinka przewodu pokarmowego przy pomocy kamery), USG jamy brzusznej czy tomografia komputerowa. W przypadku podejrzenia grzybicy układu pokarmowego konieczne może być przeprowadzenie dodatkowych badań krwi i specjalistycznych badań mikrobiologicznych.

Jak dbać o układ pokarmowy?

Procesy trawienia i prawidłową perystaltykę układu pokarmowego można wspierać poprzez:

• stosowanie diety zawierającej błonnik – warto włączyć do jadłospisu świeże warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty i nasiona, które wspomagają pracę jelit;
• ograniczenie spożycia przetworzonych pokarmów – wysokoprzetworzone produkty mogą przyczyniać się do rozwoju stanów zapalnych w całym organizmie oraz dysbiozy mikrobiomu jelitowego;
• regularne nawadnianie organizmu – należy wypijać co najmniej 2 litry wody dziennie. To pozwala utrzymać prawidłową konsystencję stolca, ułatwia wypróżnianie oraz perystaltykę jelitową;
• regularną aktywność fizyczną – dzięki ćwiczeniom i spacerom można poprawić swój metabolizm, usprawnić perystaltykę układu pokarmowego, a także zmniejszyć napięcie w całym organizmie.

Podsumowanie

Układ pokarmowy odpowiedzialny jest za rozkład pokarmów i przyswajanie substancji odżywczych. Budowa tego układu jest bardzo złożona, składa się na niego m.in. jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie i grube, a także wątroba, trzustka i pęcherzyk żółciowy. Jego prawidłowe funkcjonowanie wpływa na cały organizm, a ewentualne zaburzenia czy choroby układu trawiennego powoduje szereg nieprzyjemnych objawów. Warto wprowadzić do codziennego życia kilka zdrowych nawyków, jak np. dieta z błonnikiem, rzadsze spożywanie przetworzonego jedzenia, by poprawić działanie układu pokarmowego.